ΕΙΣΗΓΗΣΗ

ΣΤΗΝ 3^η ΣΥΝΟΔΟ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

«ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ : Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΛΛΑΓΗ - 34 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ»

ΚΥΡΙΑΚΗ, 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015

Ι. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά

Ανέλαβα το καθήκον να μιλήσω 34 χρόνια ακριβώς μετά τη μεγαλειώδη νίκη του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου το 1981. Δεν θα σας περιγράψω την ιστορική διαδρομή ούτε θα την εξιστορήσω. Θα περιοριστώ στις νομοθετικές επιλογές για εκείνη τη μεγάλη Αλλαγή.

Ετοίμασα έναν πίνακα για να παρουσιάσω τη νομοθετική αυτή πραγματικότητα σε αριθμούς. Υπολόγισα ότι οι κανονιστικές διατάξεις νόμων και προεδρικών διαταγμάτων έχουν καλύψει μία τεράστια έκταση 112.040 σελίδων και 10 εκατομμυρίων λέξεων.

Ποια είναι τα βασικά κείμενα για να προβούμε σε εσωτερικό πολιτικό έλεγχο; Το βασικό, το πιο θεμελιακό είναι το «Συμβόλαιο με το Λαό». Παρουσιάστηκε στις 4 Οκτωβρίου 1981. Αναφέρομαι και στις προγραμματικές δηλώσεις όλων των Πρωθυπουργών του ΠΑΣΟΚ. Συγκεκριμένα:

• στις Προγραμματικές Δηλώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου στις 22 Νοεμβρίου 1981, στις 22 Ιουνίου 1985 και στις 23 Οκτωβρίου 1993.
• στις Προγραμματικές Δηλώσεις του Κώστα Σημίτη στις 10 Οκτωβρίου 1996 και 22 Απριλίου 2000 και
• στις Προγραμματικές Δηλώσεις του Γιώργου Παπανδρέου στις 16 Οκτωβρίου 2009.

Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης είναι:

• η συνέπεια των νομοθετικών πρωτοβουλιών με τα πιο πάνω κείμενα,
• η σαφήνεια και η καθαρότητα των στόχων,
• η καταλληλότητα των μέσων,
• η πληρότητά τους και
• η ενότητα και η συμβατότητά τους με γενικούς στόχους.

Καταγράφω τα κριτήρια αυτά για να διευκολύνω την αξιολόγηση που πρέπει να κάνει ο καθένας μας. Είτε παραμένει στον χώρο του ΠΑΣΟΚ είτε όχι.

ΙΙ. Οι πρωτοβουλίες του ΠΑΣΟΚ για την εμβάθυνση και τον εμπλουτισμό της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

(i) Είχαμε πολύ ενεργό συμμετοχή στις διαδικασίες σύνταξης του Συντάγματος του 1975. Παρά το ολιγάριθμο της Κοινοβουλευτικής μας Ομάδας, πετύχαμε έτσι ώστε το αρχικό σχέδιο, που παρουσίασε η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, να μην είναι αυτό που καταχωρήθηκε στην επίσημη Εφημερίδα της Κυβέρνησης.

Στο σύνολό του το Σύνταγμα του 1975 το είχαμε απορρίψει. Και από την πρώτη στιγμή είχαμε υποσχεθεί την αναθεώρησή του. Πολλές όμως διατάξεις φέρουν την σφραγίδα του Ανδρέα Παπανδρέου και των συνεργατών του.

(ii) Είχαμε την ευθύνη της αναθεώρησης του Συντάγματος του 1985-1986 με την κατάργηση των υπερβολικών εξουσιών του Προέδρου της Δημοκρατίας. Αλλά είχαμε και την κύρια ευθύνη της Αναθεώρησης του Συντάγματος του 2001:

• επιβεβαιώθηκαν συνταγματικά οι μεγάλες - δικές μας - θεσμικές αλλαγές, όπως το ΑΣΕΠ και οι Ανεξάρτητες Αρχές,
• κατοχυρώθηκαν τα δικαιώματα των αντιρρησιών συνείδησης,
• προστατεύτηκε η βιολογική ταυτότητα,
• διευρύνθηκε η προστασία του απορρήτου του ιδιωτικού βίου,
• διασφαλίστηκε η πρόσβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας,
• κατοχυρώθηκαν τα κοινωνικά δικαιώματα με στόχο την οικογένεια, τη δημογραφική πολιτική και τα άτομα με ειδικές ανάγκες.

(iii) Υπάρχει μία σειρά διατάξεων, με τις οποίες προωθήσαμε σύγχρονες αντιλήψεις στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θεωρώ κορυφαία τη συνταγματική κατοχύρωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στην οποία περιλαμβάνεται και η ένταξή μας στη ζώνη του ευρώ.

(iv) Εκδώσαμε όλους τους εκτελεστικούς του Συντάγματος νόμους. Ακόμα και εκείνους για τους οποίους η Νέα Δημοκρατία είχε αδρανήσει, είχε διστάσει, δεν είχε τολμήσει. Αναφέρω ως κορυφαίο το νόμο για τον ποινικό κολασμό των βασανιστηρίων (ν. 1500/1984). Και ακολουθεί ο νόμος 1782/1988 «Κύρωση της Σύμβασης κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας».

(v) Προωθήσαμε τη συμμετοχική Δημοκρατία με μια μεγάλη σειρά νόμων:

• για το συνδικαλισμό (ν. 1264/1982)
• για τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς (ν. 1257/1982, 1541/1985, 4015/2011)
• για την Τοπική Αυτοδιοίκηση από το 1982 μέχρι και το 2010. Αλλάξαμε το τοπίο. Εμείς είχαμε την ευθύνη του «Καποδίστρια», εμείς είχαμε την ευθύνη και του «Καλλικράτη»
• ενθαρρύναμε τους πολίτες να συμμετέχουν στα κοινά. Όχι μόνο στις καθαρά πολιτικές διαδικασίες. Αυτό έγινε με την κοινωνικοποίηση των επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα (ν. 1365/1983)
• θεσμοθετήσαμε την ψήφο στα 18 (ν. 1224/1981). Ως ελάχιστη αναγνώριση του πρωταγωνιστικού ρόλου της νεολαίας στο αντιδικτατορικό αγώνα
• διαμορφώσαμε συνθήκες ελεύθερης πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Ολοκληρώσαμε τη Διοικητική Δικαιοσύνη, που μέχρι τότε πολλοί την αποκαλούσαν φορολογική (ν. 1406/1983).

III. Οργάνωση του Κράτους και του Πολιτικού Συστήματος.

(i) Ενισχύσαμε τα κοινοβουλευτικά κόμματα:

• με τη διασφάλιση της κρατικής χρηματοδότησής τους (ν. 1443/1984, 2429/1996, 3023/2002). Μια στρατηγικής σημασίας επιλογή για να αποτρέψουμε τη διαπλοκή της πολιτικής με τα οικονομικά συμφέροντα.
• με τον έλεγχο του πολιτικού χρήματος με σειρά διατάξεων από το 1996 έως και το 2002.
• με την πολυφωνία στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ν. 1730/1987, 2328/1995).
• με τη διευκόλυνση της προεκλογικής αναμέτρησης (ν. 3023/2002).

(ii) Επανέρχομαι για την αλλαγή στο τοπίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πολλαπλασιάστηκαν οι αρμοδιότητες των τοπικών αρχόντων και ενισχύσαμε τις διαδικασίες αποκέντρωσης.

(iii) Κάναμε βαθιές τομές στο χώρο της Δημόσιας Διοίκησης, με τη θεσμοθέτηση - το 1994 - του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) (ν. 2190/1994 και 2527/1997). Η Κυβέρνηση, το είπαμε από τότε ρητά, «αποξενώθηκε από τις προσλήψεις». Ήταν ένα ισχυρό και ηχηρό πλήγμα στο πελατειακό σύστημα.

(iv) Λάβαμε μέτρα για τη διασφάλιση της Διαφάνειας και της πρόσβασης του πολίτη στα δημόσια έγγραφα (ν. 1599/1986).

(v) Εισάγαμε τη Διαύγεια και την υποχρεωτική ανάρτηση νόμων και πράξεων κυβερνητικών, διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων στο διαδίκτυο (ν. 3861/2010). Καμιά διοικητική πράξη δεν μπορεί να εκτελεστεί και να εφαρμοστεί αν δεν έχει πρώτα αναρτηθεί στο διαδίκτυο.

(vi) Ιδρύσαμε τα Κέντρα Εξυπηρέτησης των Πολιτών (ΚΕΠ) (ν. 3013/2002).

(vii) Θεσπίσαμε τη δημόσια διαβούλευση των νομοθετημάτων (άρθρο 85 του Κανονισμού της Βουλής).

(viii) Αγωνιστήκαμε σκληρά, και όχι με όρους υποκριτικούς, για την καταπολέμηση της διαφθοράς:

• Το 2003 τροποποιήσαμε το νόμο για το «πόθεν έσχες» (ν. 3213/2003). Μια ριζοσπαστική τροποποίηση έτσι ώστε να μην υπάρχουν εμπόδια στον έλεγχό του.
• Ψηφίσαμε το κρίσιμο έτος του 1987 - και θυμόμαστε πολλοί γιατί ήταν «κρίσιμο έτος» - έκτακτες διαδικασίες για την τιμωρία των ενόχων και την ανάκριση των επιλήψιμων και σκανδαλωδών πράξεων (ν. 1738/1987).
• Το 2011 ψηφίσαμε το νόμο για την ταχεία ανάκριση και εκδίκαση των πράξεων διαφθοράς επί υποθέσεων όχι μόνο πολιτικού, αλλά και μεγάλου κοινωνικού ενδιαφέροντος (ν. 4022/2011). Με το νόμο αυτό ενισχύσαμε τη δικαστική εξουσία δίδοντάς της αρμοδιότητες που δεν είχαν ποτέ μέχρι τότε προταθεί από κανένα πολιτικό φορέα και κόμμα. Όποιο σκάνδαλο σήμερα ερευνάται, ερευνάται στο πλαίσιο αυτής της νομοθεσίας του 2011.
• Το 2012 ψηφίσαμε το νόμο για τη δίκαιη δίκη (ν. 4055/2012). Ο Έλληνας πολίτης μπορεί πια να ζητήσει αποζημίωση, όταν η δικαιοσύνη βραδύνει.

(ix) Ο Οργανισμός των δικαστηρίων - πάνω στον οποίο στηρίζεται όλο οικοδόμημα της δικαιοσύνης - είναι αποτέλεσμα δικής μας πρωτοβουλίας του 1988 (ν. 1756/1988). Παρά τις όποιες ατυχείς υπουργικές παρεμβάσεις στελεχών που είτε έφυγαν είτε τους ζητήσαμε να φύγουν.

Ψηφίσαμε και θεσμοθετήσαμε το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων (ν. 2172/1993) . Βέβαια δείξαμε κάποια ατολμία στο θέμα της επιλογής των ηγεσιών των Ανωτάτων Δικαστηρίων.

IV. Κατάργηση του παρακράτους - Εθνική Συμφιλίωση

(i) Καταργήσαμε στα έτη 1982 και 1985 όλη την εμφυλιοπολεμική νομοθεσία.

(ii) Καταργήσαμε τα διαβόητα «κοινωνικά φρονήματα». Και τα «πιστοποιητικά» της. Οι νεώτερες γενιές ίσως να μην ερμηνεύουν ή να μην κατανοούν τη λειτουργία του παρακράτους στη χώρα μας μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου. Ας ρωτήσουν!

(iii) Αναγνωρίσαμε, επιτέλους, την εθνική αντίσταση το 1982 (ν. 1285/1982).

Η Νέα Δημοκρατία, να το θυμίσω, απεχώρησε από τη Βουλή.

Συνολικά επιβάλλαμε τους όρους μιας άλλης ανάγνωσης της πρόσφατης ιστορίας μας.

V. Κοινωνική απελευθέρωση και κοινωνική δικαιοσύνη.

(i) Θεσπίσαμε τον πολιτικό γάμο (ν. 1250/1982).

(ii) Προωθήσαμε ένα νέο οικογενειακό δίκαιο (ν. 1329/1983). Με έννοιες και αξίες πρωτόγνωρες για την ελληνική πραγματικότητα. Εξαφανίσαμε λέξεις από την καθημερινή λαλιά του απλού πολίτη (νόμιμα και μη νόμιμα τέκνα, προίκα). Λέξεις που σήμερα ευτυχώς δε σημαίνουν τίποτα.

(iii) Αναβαθμίσαμε το ρόλο της γυναίκας στην εργασία, με νόμο ήδη από το 1983, αλλά και το 1984 (ν. 1342/1983 και 1414/1984).

(iv) Συμβάλλαμε στον αυτοπροσδιορισμό της (ν. 1609/1986). Η γυναίκα δεν εκβιάζεται πια, ακόμα και στις στιγμές απόφασης ή συναπόφασης για το δικαίωμά της στη μητρότητα.

VI. Κοινωνικό κράτος

Αν κάποτε απέκτησε έννοια αυτός ο όρος, αυτό συνέβη στις μέρες μας:

(i) Στην Παιδεία και στην Έρευνα:

• με τον νόμο - πλαίσιο για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα του 1982 (ν. 1268/1982). Και την αναμόρφωσή του το 2011 (ν. 4009/2011).
• με το νόμο για τη γενική παιδεία του 1985 (ν. 1566/1985). Καθιερώθηκε, ανάμεσα στα άλλα, η υποχρεωτική εκπαίδευση μέχρι και το γυμνάσιο.
• με το νόμο για την έρευνα του 1985 (ν. 1514/1985). Χάρη σε αυτόν - και τους εργαζόμενους σε αυτά - τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας μας απολαμβάνουν διακρίσεις. Δωδέκατο (12^ο) σε σειρά αξιολόγησης το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας σε όλη την Ευρώπη, όπως και άλλα σημαντικά ερευνητικά ιδρύματα στη χώρα μας, που έχουν πετύχει αξιόλογες θέσεις στη διεθνή και ευρωπαϊκή κατάταξη.

(ii) Στην Υγεία. Με την οικοδόμηση του τιτάνιου έργου του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) (ν. 1397/1983). Και με τον εκσυγχρονισμό του (ν. 2519/1997). Το ΕΣΥ αποτέλεσε και την ομπρέλα στο σχεδιασμό, μελέτη, κατασκευή και λειτουργία ενός εκτεταμένου δικτύου νοσοκομειακών και νοσηλευτικών μονάδων ευρωπαϊκού επιπέδου.

(iii) Επεκτείναμε την κοινωνική ασφάλιση σε ανασφάλιστες ομάδες ήδη από το 1982 (ν. 1296/1982). Και την εκσυγχρονίσαμε με το νέο ασφαλιστικό σύστημα του 2010 (ν. 3863/2010). Αλλά και με διαρθρωτικές αλλαγές το 2011 (ν. 3918/2011).

(iv) Θεσπίσαμε νέες μορφές κοινωνικής προστασίας, για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, με σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών (ν. 2643/1998, 2956/2001, 2972/2001, 3051/2002).

(v) Και νέους θεσμούς, όπως:

• η «βοήθεια στο σπίτι» (YA Π4Β/5814/1997, ν. 2646/1998)
• τα ΚΑΠΗ (ν. 1416/1984, 2345/1995)
• το ΕΚΑΣ για τους χαμηλοσυνταξιούχους (ν. 2434/1996).

(vi) Διαμορφώσαμε το δίκαιο υπέρ των δικαιωμάτων του καταναλωτή (ν. 2251/1994). Μια τεράστια πρωτοβουλία η οποία έφερε μια άλλη πραγματικότητα στις σχέσεις καταναλωτή και προμηθευτή - πωλητή.

(vii) Θεσπίσαμε ένα νέο νόμο για την προστασία του περιβάλλοντος (ν. 1650/1986). Ο νόμος αυτός παραμένει μέχρι σήμερα ισχυρός.

(viii) Αντικαταστήσαμε τον αρχαιολογικό νόμο, που τότε διάνυε μισό περίπου αιώνα, με ένα σύγχρονο πλαίσιο (ν. 3028/2002). Με το νόμο αυτό προστατεύσαμε και διασφαλίσαμε πιο ολοκληρωμένα και πιο αποτελεσματικά τις αρχαιότητες και, πιο γενικά, την πολιτιστική μας κληρονομιά.