Θα επιχειρήσω να αποδώσω το ιστορικό «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία» με σύγχρονους θεσμικούς όρους: «Ψωμί», το δικαίωμα στη ζωή. «Παιδεία», το αίτημα και η διεκδίκηση συμμετοχής στη γνώση και στην παραγωγή της, ως προϋπόθεση μιας ανοιχτής κοινωνίας. «Ελευθερία», η άσκηση όλων των δικαιωμάτων μας, παραδοσιακών και κοινωνικών.

Πάνω σ' αυτό το τρίπτυχο οικοδομήθηκε η Μεταπολίτευση. Μέχρι το διπλό  τραγικό τέλος της. Το ιστορικό, στα νερά του Καστελόριζου. Και το ηθικό, στις συλλήψεις των πρωταγωνιστών της διαφθοράς. Έχει νόημα αυτό το τρίπτυχο; Χρειάζεται να εμπλουτιστεί με καινούργιες λέξεις; Μήπως, να τροποποιήσουμε κάποιες;

Σήμερα, το δικαίωμα στη ζωή είναι πολυσύνθετο. Συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια. Στην εργασία. Την άρνηση της βίας. Ειδικά των μορφών εκείνων που καπηλεύτηκαν το Πολυτεχνείο και την εξέγερσή του. Και εκείνων που κατάφεραν να παγιδεύσουν τα οράματα των νέων γενεών, που δεν έζησαν, δεν βίωσαν το Πολυτεχνείο. Μετά τα μεγάλα οράματα των υπέροχων οριζόντων, το δικαίωμα στην παιδεία και στη γνώση νοθεύτηκε από ιδιοτέλειες. Και μοιράζεται τελικά σε παρέες, συντεχνίες και μικρόκοσμους. Έπαυσε να υπηρετεί την ανοικτή κοινωνία. Και η ελευθερία, μετά τις μεγάλες κατακτήσεις της σε όλους τους χώρους και σε όλα τα επίπεδα των πρώτων δεκαετιών της μεταπολίτευσης, έχασε την αρχική της απλότητα και πλούτο. Γιατί δεν την κατανοήσαμε ως θεσμική έννοια και λειτουργία. Αρκετοί ταύτισαν την ελευθερία με την ανομία. Ο νόμος πέρασε στα χέρια ομάδων συμφερόντων. Φανερών και κρυφών.

Μήπως είναι ιστορικά αναγκαίο να προσθέσουμε δύο λέξεις στο ιερό και φοβερό τρίπτυχο της εξέγερσης;

Πρώτη, την αλήθεια. Μετά τα τόσα και πολλά ψέματα που καθιερώσαμε και ανταλλάξαμε. Όχι, μόνο, στο χώρο της πολιτικής εξουσίας και του δημόσιου βίου. Πιο οδυνηρά είναι τα ψέματα στην κοινωνία. Η αλήθεια είναι το ποιοτικό γνώρισμα και των τριών λέξεων. Δεν μπορούμε να μιλάμε για δικαίωμα στη ζωή όταν ένας στους τέσσερις Έλληνες έχει βυθισθεί κάτω από το όριο φτώχειας. Δεν μπορούμε να αναφερόμαστε λατρευτικά στο αγαθό της παιδείας όταν γκρεμίζουμε τις προσβάσεις σ' αυτήν για ολοένα και μεγαλύτερες και πολυπληθέστερες κοινωνικές ομάδες και τάξεις. Δεν μπορούμε να διεκδικούμε και να στηρίζουμε ελευθερίες, όταν κρύβουμε υποκριτικά τα μικρά και μεγάλα συμφέροντα, συμπεριφορές και πρακτικές, που τις υπονομεύουν.

Θα επιμείνω, όμως, στη δεύτερη προσθήκη - πρόταση. Από την ιερή παρακαταθήκη των βασανισμένων λαών. Οι Γάλλοι επαναστάτες του 1789 διατράνωσαν την Αδελφοσύνη. Τόσο παλιά. Σήμερα, στην αγωνιώδη και περιπετειώδη προσπάθεια θεσμικού εμπλουτισμού της αδελφοσύνης, προτείνουμε και διεκδικούμε την Αλληλεγγύη. Ανάμεσά μας. Για την Ελλάδα. Της πιο οδυνηρής δημοσιονομικής, οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής κρίσης, σύγχυσης και αναζήτησης. Για την ελληνική κοινωνία. Διασπώνται καθημερινά οι συνεκτικοί κρίκοι της. Με πολλούς αναχωρητές. Με άφθονες ατομικές ή παρεΐστικες στρατηγικές. Και κάμποσους «βολεμένους». Η Αλληλεγγύη, ως μήνυμα, ως αίτημα και διεκδίκηση συμπληρώνει επιτακτικά το ιστορικό τρίπτυχο μιας πάσχουσας χώρας και αγωνιζόμενου λαού.

Ήρθε ο καιρός να γράψουμε ένα καινούργιο κεφάλαιο. Με τις ίδιες λέξεις. Με τα ίδια πάντοτε νοήματα. Με κάποια προσθήκη από το ιστορικό παρελθόν. Χωρίς τις παθογένειες, που εκθρέψαμε εμείς οι ίδιοι. Χωρίς τις παγίδες που στήσαμε εμείς οι ίδιοι. Με  όλη, όμως, τη δύναμη των νέων γενιών. Έστω και αν δεν βίωσαν άμεσα το ιστορικό Πολυτεχνείο. Γι' αυτές, το εμπλουτισμένο ιστορικά και θεσμικά Πολυτεχνείο του 1973, να συνιστά αφετηρία. Σε χαραγμένες, από τους ίδιους, διαδρομές.

Ψωμί. Ναι! Παιδεία. Ναι! Ελευθερία. Ναι!  Αλληλεγγύη. Αδίστακτα Ναι!

Αντώνης Ν. Βγόντζας

Πρώτο Θέμα, Κυριακή 17.11.2013