|
13ο ΠΑΓΚΡΗΤΙΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Οργάνωση: Ιατρική Εταιρεία Ηρακλείου
Candia Maris Hotel, Ηράκλειο, Κρήτη
10 Νοεμβρίου 2006
Στρογγυλό τραπέζι:
Ηθικά & Νομικά Διλήμματα του Σύγχρονου Γιατρού
Εισήγηση: Προσωπικά Ηθικά Διλήμματα του γιατρού:
Έναρξη & τέλος της ζωής
Αντώνης Ν. Βγόντζας
Κατά τη διάταξη του άρθρου 35 Α.Κ. «το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει μόλις γεννηθεί ζωντανό», δηλαδή μόλις ολοκληρωθεί ο τοκετός και αποχωριστεί το νεογνό από το σώμα της μητέρας. Η έναρξη της ανθρώπινης ζωής κατά το ποινικό δίκαιο δεν συμπίπτει με την έναρξη του «προσώπου» κατά το αστικό. Κατά το ποινικό δίκαιο, η έναρξη της ανθρώπινης ζωής οριοθετείται μετά την έναρξη του τοκετού, αλλά σε κάθε περίπτωση πριν την ολοκλήρωσή του. Κρίσιμο είναι το ερώτημα της έναρξης του τοκετού. Κατά την ορθότερη άποψη (Ανδρουλάκης, Ποινικόν Δίκαιον, Ειδικό Μέρος, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή, 1974, σελ. 22), η έναρξη του τοκετού και της ανθρώπινης ιδιότητας οριοθετούνται από την στιγμή που, αδιακρίτως συμπτωμάτων, τεθεί σε κίνηση η φυσική αλληλουχία των φάσεων, που κατά τα διδάγματα της μαιευτικής επιστήμης, θα οδηγήσει την ολοκλήρωση της γέννησης. Διαφορετική η άποψη του Μανωλεδάκη (Υπάρχει δικαίωμα στο θάνατο, ΠΧ 2004 σελ. 579) που αναφέρει «από την στιγμή που θα γεννηθεί ζωντανό το πρόσωπο έχει δικαίωμα να ζήσει, έστω και αν κατά τη γέννησή του δεν είναι βιώσιμο».
Στη διάταξη του άρθρου 35 Α.Κ. προβλέπεται «το πρόσωπο παύει να υπάρχει με το θάνατό του». Στην ιατρική ο παραδοσιακός ορισμός του τέλους της ανθρώπινης ζωής έχει ως εξής: «ο θάνατος επέρχεται αμέσως μόλις επέλθει η αμετάκλητη παύση της αναπνοής και της κυκλοφορίας του αίματος». Ο κλασικός αυτός ορισμός κλονίσθηκε όταν με τις νεότερες μεθόδους (εντατικής θεραπείας) κατέστη δυνατή η τεχνητή συνέχιση της λειτουργίας του κυκλοφοριακού συστήματος και των πνευμόνων και η δυνατότητα επαναλειτουργίας τους. Κατά τον Ανδρουλάκη, ο θάνατος επέρχεται στις περιπτώσεις που
- έπαυσε αμετάκλητα η αναπνοή ή κυκλοφορία του αίματος και είτε αποκλείεται πλέον η μηχανική αποκατάσταση αυτών είτε ελλείπουν τα κατάλληλα προς αυτό μηχανήματα
- οι λειτουργίες του ασθενή (αναπνοή και κυκλοφορία του αίματος) υποστηρίζονται με τεχνητά μέσα, αλλά μετά την αποσύνδεση του ασθενή από τα μηχανήματα αυτά να επέρχεται ακαριαία η παύση τους με αποτέλεσμα την ανακοπή και της λειτουργίας του εγκεφάλου.
- Συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στη ζωή. Όχι όμως και του δικαιώματος στο θάνατο.
Το δικαίωμα στη ζωή φαίνεται να είναι το πλέον αυτονόητο από αυτά που καθιερώνει η έννομη τάξη, η άσκηση του οποίου μάλιστα αποτελεί τη βάση και την προϋπόθεση για την απόλαυση όλων των υπολοίπων δικαιωμάτων. Για το λόγο αυτό, σε διεθνή κείμενα αναφέρεται ως «φυσικό δικαίωμα». Παρόλο που το υλικό αντικείμενο του δικαιώματος είναι η ζωή ως βιολογικό φαινόμενο αυτή προστατεύεται συνταγματικά όπως γίνεται αντιληπτή και «σημασιολογείται» κοινωνιολογικά (Κατρούγκαλος, Το δικαίωμα στη ζωή και το θάνατο, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή 1993, σελ. 16). Η προστασία της αξίας της ζωής προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγματος και η προστασία της ζωής του ανθρώπου ως «μέλους του κοινωνικού συνόλου» στη διάταξη του άρθρου 25 παρ. 1 του Συντάγματος. Επομένως, το δικαίωμα στη ζωή περιγράφεται ως «απόλυτο δικαίωμα», που κατά την πιο ακραία τοποθέτηση μετατρέπεται σε υποχρέωση «κατά αναπόδραστον συνέπειαν της απολύτου αξίας και προστασίας της ανθρώπινης ζωής, ο άνθρωπος όσον περιέργως και να ηχή τούτο, έχει νομικήν υποχρέωσιν να ζη» (Ανδρουλάκης). Και δεν ευσταθεί η πρόταξη του άρθρου 5 παρ. 2 του Συντάγματος ως φραγμού στην απόφαση του ατόμου να θέσει τέρμα στη ζωή του.
Δεν υφίσταται ο όρος «δικαίωμα στο θάνατο» και για έναν ακόμα λόγο: Διότι το δικαίωμα παρέχεται από την έννομη τάξη, αποτελεί εξουσία του προσώπου που μπορεί να την ασκήσει ενεργητικά και αναφέρεται σε βιοτικά έννομα συμφέροντα (Μανωλεδάκης).
Η ελληνική νομοθεσία τυπικά αγνοεί και τον όρο ακόμα της ευθανασίας, εκτός αν πρόκειται για τη θανάτωση των ζώων. Στο άρθρο 29 παρ. 3 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας ορίζεται: «Ο ιατρός οφείλει να γνωρίζει ότι η επιθυμία ενός ασθενή να πεθάνει, όταν αυτός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο, δε συνιστά νομική δικαιολόγηση για τη διενέργεια πράξεων, οι οποίες στοχεύουν στην επίσπευση του θανάτου». Στο άρθρο 300 Π.Κ. προβλέπεται ηπιότερη ποινή φυλάκισης σε περίπτωση ανθρωποκτονίας με συναίνεση, την οποία ο δράστης τέλεσε από οίκτο για πάσχοντα από ανίατη ασθένεια και κατόπιν επίμονης και σπουδαίας απαίτησης του τελευταίου. Η συγκεκριμένη διάταξη πρόκειται για έμμεση αναγνώριση της ενεργητικής ευθανασίας.
Είναι διαφορετική η περίπτωση της παθητικής ευθανασίας.
Α. Ο δράστης κινήθηκε αποκλειστικά από ίδια κίνητρα οίκτου και όχι επειδή του το ζήτησε ο ίδιος ο ασθενής. Ισχύει ό,τι και στην ενεργητική ευθανασία.
Β. Ο ασθενής συναινεί στη μη συνέχιση της θεραπείας (άρνηση θεραπείας). Εδώ, δεν στοιχειοθετείται άδικη πράξη, εφόσον ο ιατρός δεν έχει πλέον ιδιαίτερη νομική υποχρέωση κατά το άρθρου 15 Π.Κ. να επέμβει.
Γ. Ο ιατρός αποσυνδέει το μηχάνημα, με το οποίο παρατείνεται τεχνητά η ζωή του αρρώστου και το οποίο και μόνο εξασφαλίζει τη συνέχεια της επιβίωσής του. Εδώ υποστηρίζεται ότι μπορεί να στοιχειοθετηθεί ανθρωποκτονία από πρόθεση.
- Όρκος του Ιπποκράτη - Τελικά συμπεράσματα
«Να θεραπεύω τους πάσχοντες κατά τη δύναμή μου και την κρίση μου χωρίς ποτέ εκουσίως να τους βλάψω ή να τους αδικήσω. Και να μη δώσω ποτέ σε κανένα, έστω και αν μου το ζητήσει, θανατηφόρο φάρμακο ούτε να δώσω ποτέ όμοια τέτοια συμβουλή».
Η ελληνική θεωρία και νομολογία δεν αποδέχονται την ύπαρξη ενός συνταγματικού ατομικού δικαιώματος στο θάνατο. Το δικαίωμα στο θάνατο, πάντως, δεν πρέπει να υπερτιμάται. Δεν μπορεί να θεωρείται ως η κατακλείδα του συστήματος των ατομικών δικαιωμάτων. Αποτελεί μεν έκφραση του δικαιώματος αυτοκαθορισμού του ατόμου, αλλά ταυτόχρονα, όταν ασκείται, ακυρώνει κάθε δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης της προσωπικότητας και του ψυχοσωματικού δυναμικού του ανθρώπου. Μόνο ως "ultimum refugium" (τελευταία επιλογή - διέξοδος) μπορεί να νοηθεί. Όταν η συνέχιση της ζωής προσκρούει πλέον στη διατήρηση της ανθρώπινης αξίας, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος, εξασφαλίζει την τελευταία δυνατότητα του ανθρώπου: Να επιλέξει ακόμα και ένα φρικτό τέλος παρά μια φρίκη χωρίς τέλος (Κουτρούγκαλος).
Η αντίθετη άποψη (Μανωλεδάκης) υποστηρίζει ότι : «αυτοί που υποστηρίζουν πως μπορεί και πρέπει να εκδοθεί νόμος, ο οποίος να επιτρέπει την ευθανασία έστω υπό προϋποθέσεις, θα πρέπει να ξέρουν πως ένας τέτοιος νόμος θα ήταν εντελώς αντισυνταγματικός. Αντίθετος και με το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το λεγόμενο «δικαίωμα στο θάνατο», όπως και το λεγόμενο «δικαίωμα στην επανάσταση» θα παραμείνουν ως προς την εκπλήρωσή τους αντικείμενα μιας ηθικής ή πολιτικής συζήτησης πέρα από το χώρο του θετικού δικαίου και των ρυθμίσεών του».
|
