Το non paper της αμερικανικής πρεσβείας και η τουρκική επιχειρηματολογία για το τέλος ισχύος των διεθνών συνθηκών.

Επιτρέπεται σύγχυση στα εθνικά θέματα;


Το Κρητικό Πέλαγος είναι εξαιρετικά ανήσυχο. Τα νερά του είναι βαθιά και οι κυματισμοί του συχνά επικίνδυνοι. Η Κρήτη είναι στο σταυροδρόμι όλων των διαδρομών στη Μεσόγειο. Από τα πιο παλιά χρόνια. Είναι στο κέντρο των μεγάλων ρευμάτων διαφορετικών πολιτισμών. Και στην κόψη της σύγκρουσης μεγάλων οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων. Οι κάτοικοι της έχουν τη δική τους λεβεντιά. Δεν δέχονται κανένα χαλινάρι. Και αρπάζονται εύκολα. Όχι μόνο από θυμό, αλλά και από ιδέες. Κατά καιρούς, ζώνονται από υπόγειες δυνάμεις και εντάσεις που οδηγούν σε εκρήξεις και ρήξεις. Η φιλοτιμία είναι προνόμιό τους. Και, όχι σπάνια, κακός σύμβουλος. Ο μέσος Κρητικός πείθεται εύκολα! Μέχρι να αποφασίσει!
Τα τελευταία χρόνια διακινούνται στο περιθώριο της πολιτικής ζωής της Μεγαλονήσου κάποιες ιδέες αυτονομιστικού χαρακτήρα. Το κοινό είναι ελάχιστο. Προοπτικές του; Οι οποιεσδήποτε. Αυτό που αναζωογονεί τις κινήσεις αυτονομιστικού χαρακτήρα είναι μία νομικοφανής σκέψη, που φιλοξενείται σε αρκετά έντυπα και άλλα ΜΜΕ. Το 2013 θα διεξαχθεί δημοψήφισμα για το αν η Κρήτη θα παραμείνει στον εθνικό κορμό του Ελληνισμού. Ακριβώς εκατό χρόνια μετά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Απάντηση- διάψευση, δημόσια και τεκμηριωμένη, δεν έχει δοθεί. Κι αυτή η σιωπή αποτελεί προσάναμμα στις αυτονομιστικές φιλοδοξίες των ελαχίστων.
Η σιωπή θα μπορούσε να δικαιολογηθεί. Κυρίως με τη σκέψη ότι μια απάντηση – διάψευση θα συνιστούσε αντικειμενικά την έναρξη διαλόγου για ανύπαρκτο θέμα. Τα «εκατό χρόνια» δήθεν ισχύος των διεθνών συμβάσεων εδαφικής ολοκλήρωσης της Ελλάδας ξανάρθαν στην επιφάνεια. Στις εφημερίδες της 5ης Ιουλίου 2009 δημοσιεύτηκε η είδηση ότι η αμερικανική πρεσβεία παρέδωσε στην ελληνική πλευρά non paper, στο οποίο πρότειναν την ανάγκη επανεξέτασης των διεθνών συνθηκών που διέπουν το καθεστώς του Αιγαίου. Και, φυσικά, διαβεβαίωσε των ελληνική πλευρά ότι οι ΗΠΑ είναι πρόθυμες να προσφέρουν τις καλές τους υπηρεσίες, όταν θα έχει ωριμάσει ο απευθείας διάλογος Αθήνας- Άγκυρας. Ο τρόπος παρουσίασης του non paper στον ελληνικό Τύπο δεν είναι ομοιογενής. Από ορισμένους εμφανίστηκε στο πλαίσιο μίας θετικής πρωτοβουλίας των ΗΠΑ για την επίλυση, κυρίως, ελληνοτουρκικών διαφορών. Άλλοι ανέμειξαν την επικείμενη δήθεν λήξη ισχύος της σύμβασης της Συνθήκης της Λωζάννης λόγω συμπλήρωσης των «εκατό χρόνων» ισχύος της. Ή, ακόμη, και της συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1913, επικαλούμενοι τον ίδιο χρόνο διάρκειας ισχύος της. «Εκατό χρόνια» και εδώ!
Η παράταση της σιωπής μπορεί, από την άλλη, να αποβεί επικίνδυνη. Να θεωρηθούν τα πιο πάνω, από κάποιους τουλάχιστον, αληθοφανή, αν όχι αληθή. Η άγνοια και η σύγχυση έχουν τροφοδοτήσει στο παρελθόν τις πιο ακραίες παραδοξότητες. Και την επιβολή τους ακόμη.
Δημοψήφισμα στην Κρήτη το 2013;
Στις 13 Οκτωβρίου 1913 ο Ελευθέριος Βενιζέλος μαζί με τον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο ανακήρυξαν επίσημα την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Την 1η Νοεμβρίου 1913 υπογράφηκε η Ελληνοτουρκική Σύμβαση των Αθηνών. Με το άρθρο 15, η Πύλη ρητά παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα επικυριαρχίας στην Κρήτη. Και υψώθηκε η ελληνική σημαία στα Χανιά μέσα σε πρωτοφανή λαϊκό ενθουσιασμό. Παρόντες, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο τότε βασιλιάς. Ήταν ακόμη μαζί.
Τι προηγήθηκε; Η ένδοξη πορεία της χώρας στους Βαλκανικούς Πολέμους. Η αποστολή από τον Ελευθέριο Βενιζέλο του Στέφανου Δραγούμη ως γενικού διοικητή της Μεγαλονήσου τον Οκτώβριο του 1912. Η ανεπίσημη υποδοχή στο ελληνικό Κοινοβούλιο των Κρητών βουλευτών.
Η παραίτηση του σουλτάνου από όλα τα κυριαρχικά και άλλα δικαιώματα του στο νησί υπέρ των συμμάχων ηγεμόνων με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Λονδίνου στις 30 Μαΐου 1913. Και, ακολούθως, οι διαδοχικές, υπέρ της Ελλάδας, παραιτήσεις των λοιπών νικητριών βαλκανικών δυνάμεων από κάθε, θεωρητικό έστω, δικαίωμά τους στην Κρήτη: Η Σερβία, στις 3 Αυγούστου 1913, με το άρθρο 5 του Πρωτόκολλου Πάσιτς- Βενιζέλου για τη χάραξη επί του εδάφους της ελληνοσερβικής μεθορίου. Η Βουλγαρία, στις 10 Αυγούστου 1913, με το τελευταίο εδάφιο του άρθρου 5 της Συνθήκης του Βουκουρεστίου.
Σε κανένα από τα πιο πάνω διεθνή συμβατικά κείμενα δεν προβλέπεται χρονικός περιορισμός της διάρκειας ισχύος τους. Είναι βασική αρχή στο Διεθνές Δίκαιο ότι οι συνθήκες που αφορούν στην εδαφική συγκρότηση ενός κράτους, δεν είναι ποτέ ορισμένου χρόνου. Τα «εκατό χρόνια» δεν προκύπτουν πουθενά. Η κυριαρχία επί του εδάφους αποτελεί συστατικό στοιχείο του κράτους και δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Σε κανένα από αυτά τα συμβατικά κείμενα δεν δηλώθηκε ως προϋπόθεση ισχύος τους η διεξαγωγή οποιουδήποτε δημοψηφίσματος. Σε κανένα από αυτά δεν υπήρχε πρόνοια για καταγγελία. Ούτε επιφύλαξη πριν ή κατά την υπογραφή τους.
Και δεν μπορούν να εξαχθούν αντίθετες ερμηνευτικές προτάσεις με βάση τα άρθρα 54 έως 63 της Σύμβασης της Βιέννης της 23ης Μαΐου 1969 «περί του Δικαίου των Συνθηκών». Τα παραπάνω συμβατικά κείμενα έχουν συνταχθεί και υπογραφεί πριν από τη θέση της σε ισχύ (άρθρα 3 και 4). Δεν μπορούμε να φανταστούμε τη σύμπτωση των βουλήσεων των βαλκανικών κρατών (και της Ελλάδας) στην κατάργηση των συμβατικών κειμένων μετά τη λήξη των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων. Ακόμη και ένοπλη σύρραξη δεν συνεπάγεται αυτόματη αναστολή ή κατάργηση των διμερών συνθηκών. Ούτε καν των πολυμερών, ως προς τα μη εμπλεκόμενα στην εμπόλεμη σύρραξη κράτη.
Είναι σχεδόν περιττό να υπενθυμίσουμε ότι είναι δύσκολη έως αδύνατη η επίκληση της αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών και της έκφρασης αυτού του δικαιώματος με δημοψήφισμα. Η αρχή αυτή έχει αποσαφηνιστεί και διευκρινιστεί μέσα από μία σειρά αποφάσεων, διακηρύξεων και ψηφισμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών: Μοναδικά υποκείμενα του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση είναι οι αποικιακοί λαοί και οι λαοί που τελούν υπό ξένο ή ρατσιστικό ζυγό. Οι Κρήτες δεν είναι αποικιακός λαός! Δεν τελούν υπό ξένο ή ρατσιστικό ζυγό! Πολύ συνοπτικά: Είναι Έλληνες!
Οι «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο
Τον Ιανουάριο του 1996 ξέσπασε επεισόδιο των νησίδων Ίμια. Προβοκάτσια με τη βοήθεια ανεγκέφαλων; Κακές στρατιωτικές εκτιμήσεις και ενδεχόμενη πολιτική αβουλία ή διστακτικότητα; Πολλά έχουν γραφεί. Με διαφορετικά κίνητρα και όχι αλληλοκαλυπτόμενους προσανατολισμούς. Ένα είναι βέβαιο: Το επεισόδιο αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των τουρκικών εδαφικών αμφισβητήσεων και απαιτήσεων στο Αιγαίο. Στις 29 Ιανουαρίου 1996, η Τουρκία με διπλωματική nota διευκρίνισε ότι είναι έτοιμη για διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα, με σκοπό τον καθορισμό της κυριότητας των μικρών νήσων, νησίδων και βραχονησίδων στο Ανατολικό Αιγαίο και των ορίων των χωρικών υδάτων. Η nota αυτή υποστηρίχθηκε με μία σειρά θετικών δηλώσεων Τούρκων πολιτικών και αξιωματούχων. Και μελετών από ιδρύματα, που εκφράζουν και υποστηρίζουν σε επιστημονικό, κατά κανόνα, πεδίο τις τουρκικές βλέψεις.
Τι έχει ισχυριστεί η τουρκική πλευρά; Όσα νησιά του Αιγαίου: (α) δεν αναφέρονται σε καμία συνθήκη {στο άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης για το Βορειοανατολικό Αιγαίο και στο άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων με την Ιταλία για τη Δωδεκάνησο} ή (β) δεν κατελήφθησαν από την Ελλάδα στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ή (γ) βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 6 ναυτικών μιλίων από τις τουρκικές ακτές, ανήκουν νόμιμα στην Τουρκία. Είναι το κράτος που διαδέχθηκε των Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η «πρωθυπουργός των Ιμίων» Τανσού Τσιλέρ, υπολόγισε τις τουρκικές διεκδικήσεις σε 1000 περίπου νησιά, νησίδες και βραχονησίδες. Ο πρώην πρόεδρος της τουρκικής Δημοκρατίας, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, τις περιόρισε σε 130 έως 135. Η εξέλιξη της υπόθεσης των Ιμίων είχε προκαλέσει ενθουσιασμό στη γείτονα χώρα. Στις 30 Μαΐου 1996, η Τουρκία ήγειρε αξιώσεις ακόμη και για τη Γαύδο! 48 χιλιόμετρα νότια της Χώρας των Σφακίων. Το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης. Μερικές ημέρες αργότερα τις ανακάλεσε! Η Ελλάδα στηρίζει τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην Απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων της 13ης Φεβρουαρίου 1914, που εκδόθηκε με βάση τις διατάξεις του άρθρου 5 της Συνθήκης Ειρήνης του Λονδίνου της 30ης Μαΐου 1913 και του άρθρου 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 14ης Νοεμβρίου 1913. Έτσι, η Ελλάδα διατήρησε την οριστική απόκτηση όλων των νήσων του Αιγαίου που κατείχε, πλην της Ίμβρου και της Τενέδου. Η Απόφαση αυτή των Μεγάλων Δυνάμεων επικυρώθηκε επιπρόσθετα με το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης της 24ης Ιουλίου 1923.
Η Τουρκία ισχυρίστηκε ότι ποτέ δεν αποδέχθηκε την Απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων. Η ίδια, όμως, η Τουρκία είχε συγκατατεθεί στην ανάθεση στις Μεγάλες Δυνάμεις του προσδιορισμού της κυριαρχίας επί των νήσων. Η συναίνεση της αυτή δόθηκε με τις δύο πιο πάνω Συνθήκες, του Λονδίνου και της Αθήνας.
Η Τουρκία, επίσης, ισχυρίζεται ότι τα πιο πάνω συμβατικά κείμενα δεν αναφέρουν ονομαστικά, μία προς μία, τις νήσους, τις νησίδες και τις βραχονησίδες του Αιγαίου που μεταβιβάστηκαν στην Ελλάδα. Όμως, πέρα από το γράμμα της σύμβασης, υπάρχουν και άλλοι κανόνες ερμηνείας των συμβατικών διατάξεων. Αυτοί που έχουν καταγραφεί από τη νομολογία των δικαστηρίων, τα διεθνή συνέδρια, την επιστήμη και τη σύμβαση- πλαίσιο «για το Δίκαιο των Συνθηκών». Η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων έχει επανειλημμένως αναφερθεί στην έννοια της γεωγραφικής ενότητας. Έχει, δε, συμβάλει στον καθορισμό του όρου «αρχιπέλαγος». Οι διεθνείς συνθήκες και άλλες νομικές πράξεις που ρυθμίζουν ζητήματα κυριαρχίας πάνω σε συγκεκριμένο «αρχιπέλαγος» δεν είναι απαραίτητο για την πληρότητα του πεδίου εφαρμογής να αναφέρουν το σύνολο των νησιών, των νησίδων και των βραχονησίδων που συναπαρτίζουν το «αρχιπέλαγος». Αρκεί η αναφορά των κυριότερων νησιών. Ούτε είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία σε όλα τα νησιά, τις νησίδες και τις βραχονησίδες για τη θεμελίωση της κυριαρχίας. Η Τουρκία επιμένει στην επιχειρηματολογία της. Παραιτήθηκε μεν από τα νησιά του Αιγαίου με τη συνθήκη της Λωζάννης, αλλά δεν παραιτήθηκε από τις νησίδες και τις βραχονησίδες! Πράγματι, σήμερα, υπάρχει διάκριση στο Διεθνές Δίκαιο μεταξύ νήσων και νησίδων. Πριν από το 1955, όμως, δεν υφίστατο τέτοια διάκριση. Οι όροι των διατάξεων της Συνθήκης της Λωζάννης πρέπει να ερμηνεύονται σύμφωνα με το περιεχόμενο που είχαν κατά το χρόνο σύναψής της. Άλλωστε, η φυσική παρουσία και η κατοχή των νησίδων και των βραχονησίδων που είχαν καταληφθεί κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, δεν προϋποθέτει μόνο οικιστική εγκατάσταση Ελλήνων. Αρκεί και η εγκατάσταση και λειτουργία φάρων από την ελληνική Πολιτεία. Υπάρχουν, φυσικά, και άλλα επιχειρήματα. Η Τουρκία, τέλος, ισχυρίζεται, από τη μία, ότι, με βάση τα άρθρα 6 και 12 της συνθήκης της Λωζάννης, επιβεβαιώνεται και διατηρείται η κυριαρχία της επί των νησιών, των νησίδων και των βραχονησίδων, που βρίσκονται μέσα στα 3 ναυτικά μίλια από τις ακτές της, και δεν έχει θιγεί το κυριαρχικό της δικαίωμα στις νήσους, τις νησίδες και τις βραχονησίδες πέρα από τα 3 ναυτικά μίλια. Από την άλλη, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η τύχη των νησίδων πέρα των 3 ναυτικών μιλίων από τις ακτές της δεν έχει ακόμη ρυθμιστεί. Ολοφάνερα, οι δύο αυτοί ισχυρισμοί συγκρούονται μεταξύ τους. Είναι αντιφατικοί. Ή έχει δικαίωμα κυριαρχίας ή το διεκδικείς.
Ζήτημα νομικής ερμηνείας ή πολιτικό;
Η Τουρκία επικαλείται το άρθρο 16 της Συνθήκης της Λωζάννης, που προβλέπει διακανονισμό κυριαρχίας επί εδαφών που δεν προβλέφθηκαν από τη συνθήκη αυτή. Η ελληνική πλευρά έχει και πάλι επιχειρήματα, όταν ισχυρίζεται {και είναι αποφασισμένη γι΄ αυτό! }ότι υφίσταντο, κατά το χρόνο σύναψης της Συνθήκης της Λωζάννης, θέματα εδαφικής κυριαρχίας, που δεν ήταν ώριμα για διαπραγμάτευση και συμφωνία. Ήταν εκκρεμές το ζήτημα της κυριαρχίας στα Δωδεκάνησα. Το 1923 τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της Ιταλίας. Οι διαπραγματεύσεις για την παράδοση τους στην Ελλάδα είχαν ήδη ξεκινήσει με πρωτοβουλία του Ελευθέριου Βενιζέλου από το 1919. Και συνεχίστηκαν και μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης. Για να ολοκληρωθούν, το 1947 με τη Συνθήκη Ειρήνης Ελλάδας- Ιταλίας. Ποιό είναι, λοιπόν, το βαθύτερο νόημα της πρόσφατης επίδοσης του non paper από τις ΗΠΑ; Πρόκειται για προσφορά καλών υπηρεσιών σε ένα πολιτικό ζήτημα, όπως επιθυμεί η Τουρκία; Ή για νομικό ζήτημα, όπως επιμένει η ελληνική πλευρά, που δεν επιδέχεται ούτε διαπραγματεύσεις ούτε νέες συμφωνίες; Και, τότε, ποιο είναι το νόημα της φιλικής παρέμβασης των ΗΠΑ;
Σε δύσκολους καιρούς, και ιδίως σε εποχές βαθιάς οικονομικής κρίσης και πολιτικών δισταγμών, η δημιουργία σύγχυσης στα εθνικά θέματα είναι επικίνδυνη. Εξίσου και η ανοχή της. Από τη μία, υποσκάπτει την αναγκαία αυτοπεποίθηση του λαού και τη θέλησή του να υπερασπιστεί την ανεξαρτησία και την ταυτότητά του. Από την άλλη, αποδυναμώνει το αίσθημα ευθύνης της πολιτικής και ιδεολογικής ηγεσίας απέναντι στην Ιστορία και στο Λαό.