Δικηγορικός Σύλλογος Αθήνας

Ένωση Ασκουμένων και Νέων Δικηγόρων Αθηνών

Εισήγηση Αντώνη Βγόντζα

Θέμα: «Ο Νέος Κώδικας Δικηγόρων»

18 Νοεμβρίου 2013

 

Ι. Τα δεδομένα του 1954 δεν ισχύουν πια.

Από τις 27 Σεπτεμβρίου 2013 ισχύει ο νέος Κώδικας Δικηγόρων. Περίπου 59 χρόνια από την έναρξη ισχύος του προηγούμενου Κώδικα Δικηγόρων. Την ανάγκη σύνταξης νέου κώδικα την είχαν επισημάνει όλες σχεδόν οι παρατάξεις στις προηγούμενες αρχαιρεσίες για την εκλογή διοίκησης στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθήνας. Ήταν αίτημα διαχρονικό. Είχε ωριμάσει τουλάχιστον εδώ και είκοσι χρόνια. Είχαν, μάλιστα, ολοκληρωθεί οι σχετικές διαδικασίες σύνταξης προσχεδίου που είχε τεθεί υπόψη και στις Ολομέλειες των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων πάνω από δέκα χρόνια.

Οι συνθήκες ήταν ώριμες. Τα δεδομένα της δικηγορίας στο χρονικό διάστημα, που διανύθηκε, είχαν ανατραπεί.

• Κατά το χρόνο κατάθεσης του νομοσχεδίου, ήταν γραμμένοι στα μητρώα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας 21.650 δικηγόροι, στο Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης 6.452, στο Δικηγορικό Σύλλογο Πειραιά 2.011 και στους υπόλοιπους Δικηγορικούς Συλλόγους 12.000. Και στο σύνολο της χώρας 42.113 δικηγόροι.
• Κατά τον χρόνο σύνταξης και κατάθεσης του ν.δ. 3026/1954, στο Δικηγορικό Σύλλογο της Αθήνας ήταν διορισμένοι 5.800 δικηγόροι, στο Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης 1.000, στο Δικηγορικό Σύλλογο Πειραιά 500 και στους υπόλοιπους Δικηγορικούς Συλλόγους 1.700. Και στο σύνολο της χώρας 9.000 περίπου δικηγόροι.
• Τα δεδομένα συνεχώς ανατρέπονται. Εκτιμάται ότι οι πιο πάνω αριθμοί θα αυξηθούν δραματικά εξαιτίας της ανεξέλεγκτης εισαγωγής νέων δικηγόρων. Αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός αποφοίτων νομικών σχολών του εξωτερικού. Οι νομικές σπουδές βρίσκονται στα πιο υψηλά σκαλοπάτια προτίμησης της νέας γενιάς. Έχει καταλήξει να θεωρείται αυτονόητη η απόκτηση της δικηγορικής ιδιότητας από τους αποφοίτους των νομικών σχολών.
• Έχουν ανατραπεί και τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα. Ο δικηγόρος δεν παρίσταται μόνο στα δικαστήρια για υπερασπισθεί τον εντολέα του. Παράλληλα τον συμβουλεύει. Ορισμένοι μάλιστα έχουν ενταχθεί εσωτερικά σε μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμούς, αρκετοί βέβαια έχουν διατηρήσει την επαγγελματική αυτονομία τους. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν αυξηθεί οι ειδικές μορφές άσκησης δικηγορίας. Δικηγόροι εργάζονται ή συνεργάζονται με άλλους δικηγόρους σε μόνιμη και διαρκή βάση. Πολλοί δικηγόροι, επίσης, εργάζονται στο πλαίσιο των δικηγορικών εταιριών, που αυξάνονται και διευρύνονται διαρκώς.
• Πάντοτε έπαιζαν ρόλο οι Δικηγορικοί Σύλλογοι. Και αυτό στο πλαίσιο της διπλής φύσης τους. Είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου στα οποία έχει εκχωρηθεί σημαντική ύλη και εξουσία. Παράλληλα, έχουν και σωματειακό χαρακτήρα, αφού υπερασπίζονται τα επαγγελματικά συμφέροντα και τις κοινωνικές προσδοκίες των μελών τους. Σήμερα οι Δικηγορικοί Σύλλογοι έχουν διευρυμένο ρόλο. Έχουν υψηλότερο και μεγαλύτερο ορίζοντα. Έχουν ενδιαφέρον και συμφέρον συμμετοχής και παρέμβασης σε πολύ περισσότερα πράγματα. Στην εθνική, στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου. Στο περιβάλλον. Στον εκσυγχρονισμό των κοινωνικών σχέσεων.
• Σε μερίδα της κοινής γνώμης έχουν διατυπωθεί παράπονα για αντιδεοντολογική συμπεριφορά ορισμένων δικηγόρων. Τα παράπονα αυτά, οφείλουμε να το παραδεχθούμε, στρέφονται κατά ενός ελάχιστου αριθμού δικηγόρων. Έχει δοθεί και η εντύπωση ότι οι δικηγόροι, που έχουν προδώσει τον όρκο τους, δεν τιμωρούνται. Αυτή η εικόνα πρέπει να ανατραπεί. Ο δικηγόρος έχει προσωπική ευθύνη και έναντι του εντολέα του και έναντι του Δικηγορικού Συλλόγου. Έχει ευθύνη και έναντι της κοινωνίας.

 

ΙΙ. Η προσπάθεια αναμόρφωσης

Ανατέθηκε η αναμόρφωση του Κώδικα σε Ειδική Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή. Σε εμένα μου παραχωρήθηκε η τιμή και η ευθύνη να προεδρεύσω των εργασιών της. Οφείλω να αναφέρω τα ονόματα των συναδέλφων που δούλεψαν εντατικά: τον Νικόλαο Βαλεργάκη, Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, τον Νικόλαο Παπάκο, Πρόεδρο του Δ.Σ. Πάτρας, τον Μιχάλη Ζαφερόπουλο, Γενικό Γραμματέα του ΔΣΑ, τον Θεόδωρο Σχινά, Σύμβουλο του Διοικητικού Συμβουλίου του ΔΣΑ, τον Κωνσταντίνο Κουτσουλέλο και τον Δημήτρη Σκαρίπα, ειδικούς συνεργάτες του Υπουργού Δικαιοσύνης. Και, τέλος, τον Λεωνίδα Γεωργόπουλο, Αντιπρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Δικηγορικών Εταιριών Ελλάδας.

Μας ανήκει η ευθύνη σύνταξης των περισσοτέρων διατάξεων. Σχεδόν όλων. Με εξαίρεση τις διατάξεις για τις οποίες αποφασιστικό ρόλο είχε το Υπουργείο Οικονομικών.

 

ΙΙΙ. Οι θεμελιώδεις ρυθμίσεις

1.    Αποσαφηνίζεται πλήρως η φύση της δικηγορίας, η θέση του δικηγόρου στην απονομή της Δικαιοσύνης και τα βασικά χαρακτηριστικά του δικηγόρου ως επαγγελματία. Το λειτούργημα του δικηγόρου αποτελεί θεμέλιο του κράτους δικαίου. Αυτό αποτελεί απόσταγμα των ιστορικών εμπειριών στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά. Το επάγγελμα του δικηγόρου είναι ελεύθερο. Η σχέση με τον εντολέα του κυριαρχείται από την αρχή της εμπιστοσύνης.

2.    Διατυπώνονται με σαφήνεια οι θεμελιώδεις αρχές και αξίες στην άσκηση της δικηγορίας. Ο δικηγόρος υπερασπίζεται το Σύνταγμα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχει αυστηρή υποχρέωση τήρησης της εχεμύθειας. Η κοινωνία πρέπει να εμπιστεύεται το δικηγορικό λειτούργημα. Συνολικά και συλλογικά.

3.    Ο δικηγόρος δεν μπορεί να είναι έμπορος. Ούτε μεσίτης. Ούτε υπάλληλος. Ενώ διευρύνονται τα έργα, που επιτρέπονται στο δικηγόρο. Να διδάσκει. Να δημοσιογραφεί. Να συγγράφει και να εκδίδει βιβλία. Και περιοδικά. Και εφημερίδες!

4.    Εισάγεται ο θεσμός των πανελλήνιων γραπτών εξετάσεων σε πρακτικά θέματα για την απόκτηση της δικηγορικής ιδιότητας. Με την άσκηση και τις γραπτές εξετάσεις δεν επιδιώκεται η δοκιμασία για δεύτερη φορά των υποψηφίων ως προς τη θεωρητική τους κατάρτιση.

5.    Ο όρκος, κατά την είσοδο στον επαγγελματικό στίβο, έχει πια ένα πλούσιο περιεχόμενο. Δεν περιορίζεται στο τυπικό του δημόσιου υπάλληλου ή λειτουργού. Ο δικηγόρος υπερασπίζεται την πατρίδα και το δημοκρατικό πολίτευμα. Υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των πολιτών και κατοίκων της χώρας. Και διαδηλώνει την υποχρέωση του να αντισταθεί με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε προσπαθεί να καταλύσει το Σύνταγμα με τη βία.

6.    Εισάγονται ρυθμίσεις που ανταποκρίνονται στο φαινόμενο της μεγάλης εσωτερικής κινητικότητας του πληθυσμού της χώρας. Αυτό συμπαρασύρει και την αντίστοιχη και ανάλογη ανάγκη μετακίνησης των δικηγόρων.

7.    Αναστέλλεται η άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος, όταν ο δικηγόρος καλείται να ασκήσει δημόσια καθήκοντα, που δεν επιτρέπουν την ανεξαρτησία στο έργο του.

8.    Ο δικηγόρος έχει μία μεγάλη «γκάμα» δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Αναγνωρίζεται η υποχρέωση σεβασμού και τιμής στο λειτούργημα του δικηγόρου και η τήρηση των αντίστοιχων θεμελιωδών υποχρεώσεών του. Πιο συγκεκριμένα και ενδεικτικά:

• Ο δικηγόρος έχει καταρχήν υποχρέωση να αποδεχθεί την εντολή υπεράσπισης. Εκτός αν θίγονται τα ιδεώδη και ιδανικά, που πρεσβεύει.
• Η άρση του απορρήτου, όταν ο δικηγόρος καλείται να καταθέσει ενώπιον του δικαστηρίου, εναπόκειται στη δική αποκλειστική ευθύνη.
• Η δικονομική αντιμετώπιση του δικηγόρου συναρτάται άμεσα με το ρόλο του στην απονομή της δικαιοσύνης και τη φύση του λειτουργήματός του. Η απαγόρευση έρευνας και κατάσχεσης εγγράφων και στοιχείων στο σπίτι και στο γραφείο του δικηγόρου επεκτείνεται. Δεν αφορά μόνο στον υπερασπιστή του κατηγορουμένου. Η απαγόρευση σύλληψης δικηγόρου κατά τη διάρκεια λήψης απολογίας εντολέα του ενώπιον τακτικού ανακριτή και κατά τη διάρκεια δίκης περιφρουρεί το κύρος του συγκεκριμένου δικηγόρου. Κυρίως, όμως, περιφρουρεί το κύρος των δικηγόρων συνολικά.
• Η επαγγελματική προβολή των δικηγόρων πρέπει να προωθείται με τρόπο, που συνάδει με το κύρος και την αξιοπρέπεια του δικηγορικού λειτουργήματος.
• Στο πλαίσιο της λειτουργικής και θεσμικής αυτονομίας των δικηγορικών συλλόγων προβλέπεται και η σύνταξη ελληνικού Κώδικα Δεοντολογίας.

9.    Αναγνωρίζονται θεσμικά οι νέες μορφές άσκησης δικηγορίας. Οι δικηγορικές εταιρίες αποκτούν ένα πλήρες θεσμικό πλαίσιο.

10.           Η αμοιβή του δικηγόρου ορίζεται ελεύθερα με γραπτή συμφωνία με τον εντολέα του. Ο γραπτός τύπος είναι αποδεικτικός. Δεν υπάρχουν όρια αμοιβής, είτε προς τα κάτω είτε προς τα πάνω. Προβλέπεται με νέες διατυπώσεις η προκαταβολή εισφορών - κρατήσεων. Κάποιοι πρόλαβαν να γκρινιάξουν. Τα δικαστήρια εφαρμόζουν αυστηρά τις σχετικές διατάξεις. Οι δικηγορικοί σύλλογοι πρέπει να ανασάνουν.

11.           Οι δικηγόροι είναι υποχρεωτικά μέλη ενός δικηγορικού συλλόγου. Οι δικηγορικοί σύλλογοι δεν χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Έχουν οικονομική, διοικητική και διαχειριστική αυτονομία. Προβλέφθηκαν συγκεκριμένες τομές στη λειτουργία τους. Πιο συγκεκριμένα και ενδεικτικά:

• Έχουν διευρυνθεί οι αρμοδιότητές τους. Σε ένα ισχυρό πλέγμα ζητημάτων προβλέπεται η δυνατότητα άσκησης παρέμβασης στα δικαστήρια.
• Η θητεία των οργάνων διοίκησης ορίζεται τετραετής.
• Τροποποιούνται αρκετές διατάξεις όσον αφορά τις αρχαιρεσίες.
• Προβλέπεται και ενθαρρύνεται η διαμεσολάβηση και η διαιτησία ως διαδικασία εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών. Μόνιμη διαιτησία σε όλους τους δικηγορικούς συλλόγους.
• Η Ολομέλεια των προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας αποτελεί συντονιστικό όργανο. Πάντως σε αρκετές περιπτώσεις έχουν παραχωρηθεί ειδικές αρμοδιότητες στην Ολομέλεια και στην αντίστοιχη Συντονιστική Επιτροπή.
• Πρέπει να αναδειχθεί ότι η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων αποτελεί πια επίσημο νομικό αρωγό της ελληνικής πολιτείας.

12.            Μεγάλη τομή συνιστά το νέο πειθαρχικό δίκαιο που εισάγει ο Κώδικας:

• Καταγράφονται οι γενικές αρχές που ισχύουν στην πειθαρχική δίκη. Που πρέπει!
• Περιγράφονται με σαφήνεια τα πειθαρχικά παραπτώματα.
• Διευρύνεται ο χρόνος παραγραφής των πειθαρχικών αδικημάτων.
• Τα πρωτοβάθμια πειθαρχικά συμβούλια οργανώνονται στη βάση του πολιτικού εφετείου. Είναι ανεξάρτητα από τα διοικητικά συμβούλια των δικηγορικών συλλόγων.
• Αποδίδεται ιδιαίτερη προσοχή στη συγκρότηση του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου.

13.           Η αγωγή κακοδικίας αναμορφώνεται πλήρως.

IV. Τα ηθικά διλήμματα του σύγχρονου δικηγόρου στην ποινική δίκη

1.    Τρία είναι τα καθήκοντα του συνηγόρου υπεράσπισης:

• Η συνηγορία
• Η αλήθεια
• Η εχεμύθεια

2.    Ο δικηγόρος μπορεί να βρεθεί μπροστά στη σύγκρουσή αυτών των καθηκόντων. Τι πρέπει να κάνει ο συνήγορος υπεράσπισης ενός ομολογημένου ενόχου; Η τέχνη του συνηγόρου έγκειται στην ικανότητά του να τηρήσει ισορροπίες. Ανάμεσα στην απαγόρευση συσκοτισμού της δικαστικής κρίσης και στο βασικό καθήκον να μεριμνά υπέρ του κατηγορουμένου. Ο συνήγορος δικαιούται απροβλημάτιστα να ζητήσει την απαλλαγή του κατηγορουμένου. Αν εκτιμά ότι αυτό προσκρούει στη συνείδησή του, μπορεί να καταθέσει την εντολή. Χωρίς, όμως, να κοινοποιήσει την πεποίθησή του για την ενοχή του πελάτη του. Αξίωση για απαλλαγή από την κατηγορία μπορεί άλλωστε να εγείρει όχι μονάχα ο αθώος. Αλλά και κάθε κατηγορούμενος η ενοχή του οποίου δεν αποδείχθηκε.

3.    Ο δικηγόρος έχει καθήκον αλήθειας και στις πολιτικές και διοικητικές δίκες. Αυτό περιλαμβάνει δύο υποχρεώσεις: (α) την υποχρέωση των διαδίκων και του συνηγόρου να μην προβάλουν πραγματικούς ισχυρισμούς, ενώ γνωρίζουν το αναληθές των ισχυρισμών αυτών. Και (β) την υποχρέωσή τους να μην αμφισβητούν τους πραγματικούς ισχυρισμούς του αντιδίκου, ενώ γνωρίζουν ότι αυτοί είναι αληθείς. Με άλλα λόγια, το καθήκον αλήθειας επιβάλλει στους διαδίκους και τους νομικούς συμπαραστάτες τους να μην ψεύδονται ενσυνείδητα.

 

V. Ο σύγχρονος ρόλος του δικηγόρου

Με την ψήφιση του νέου Κώδικα φτάσαμε στο θεσμικό τέλος του κανονιστικού πλαισίου για τους δικηγόρους; Ο νομοθέτης θα περιμένει άλλα εξήντα χρόνια για να προσδιορίσει κανονιστικά το νέο πλαίσιο της δικηγορίας; Ας δούμε ποιος είναι ο σύγχρονος ρόλος του δικηγόρου.

Πρώτον, έχει οργανωτική λειτουργία. Ο δικηγόρος, κατά κανόνα, αναλαμβάνει να οργανώνει και να διαχειρίζεται υποθέσεις τρίτων.

Δεύτερον, ασκεί προστατευτική λειτουργία. Ο δικηγόρος συμβάλει στη βελτιστοποίηση των ρίσκων. Ο εντολέας του προσφεύγει σε αυτόν όχι για να αποφύγει εντελώς τους κινδύνους. Ο εντολέας του ψάχνεται για να επιλέξει ποια ρίσκα θα αναλάβει. Με απλά λόγια, ο δικηγόρος πρέπει να συμβάλει και να βοηθήσει τον πολίτη, που προσφεύγει σε αυτόν, το να αποφύγει τα πιο πιθανά λάθη.

Τρίτον, διαχειρίζεται διενέξεις του πολίτη με την Πολιτεία και διενέξεις μεταξύ των πολιτών. Ο δικηγόρος συμβάλει στην κοινωνική συνοχή και την ειρήνευση των πολιτών.

Τέταρτον, είναι βασικός παράγοντας κοινωνικού στοχασμού. Ο νομικός συλλογισμός δεν είναι μια τυπική λογική επεξεργασία. Η δικηγορία θέτει συγκεκριμένους κανόνες και «νόρμες» σύνδεσης και επεξεργασίας των ιδεών και των σκέψεων που διατρέχουν μέσα στην κοινωνία.

Πέμπτον, έχει καθοδηγητικό ρόλο στις μεγάλες κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις.

Έκτον,  ο δικηγόρος είναι δικαιοπαραγωγός. Μέσα από την αξιοποίηση του ισχύοντος δικαίου. Και μέσα από τη διαμόρφωση κανόνων, εθιμικών ή δεοντολογικά δεσμευτικών, προτού αυτού οι κανόνες καταστούν και τυπικά δεσμευτικοί κανόνες δικαίου.

 

Αξίζει να σκύψετε πάνω στο κείμενο του νέου Κώδικα Δικηγόρων. Πρέπει να συμβάλλετε στην εφαρμογή κάθε καινοτομίας. Μην επιτρέψετε να εξαφανιστούν οι διατάξεις του μέσα από τη μη εφαρμογή τους. Πρέπει να συνδράμετε στην ενίσχυση του κύρους των Δικηγορικών Συλλόγων. Να συμμετέχετε στις εργασίες τους. Να αξιώσετε αυτή τη συμμετοχή. Κυρίως, όμως, θέλω να σας πω, με την πείρα 42 χρόνων πραγματικής άσκησης δικηγορίας, να αγαπήσετε τη δουλειά μας. Ανεξάρτητα από την ανάγκη επιβίωσης, που έχει ο καθένας μας μέσα από το επάγγελμά του, θέλω να αναγνωρίσετε ένα ιστορικό χαρακτηριστικό αυτής της δουλειάς. Δεν έχει αφοριστικό χαρακτήρα. Ούτε πανηγυρικό τόνο. Μια προσεκτική ανάγνωση της ιστορίας των πολιτικών θεσμών αναδεικνύει κάτι που δεν επιδέχεται ανταπόδειξη: ο περιορισμός και η φίμωση της δικηγορίας χαρακτηρίζει πολιτεύματα και πολιτικές εξουσίες απεριόριστα αυταρχικές και αυθαίρετες. Ο υποβιβασμός της δικηγορίας σε καταναλωτική υπηρεσία αποδυναμώνει το λειτουργικό και θεσμικό ρόλο του. Με το νέο Κώδικα όλα τα μέλη της Ειδικής Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής θελήσαμε να προωθήσουμε, να ενθαρρύνουμε και να στηρίξουμε το ρόλο του δικηγόρου στο πλαίσιο μια δίκαιης και έντιμης πολιτείας. Μιας δίκαιης και ανοιχτής κοινωνίας.